Luilak
Looielak znw. m. Luilak, langslaper.
De echte luilakviering op de zaterdagmorgen is vrijwel uit de Zaanstreek verdwenen, maar daarvoor in de plaats wordt de laatste jaren door steeds meer molenaars het Pinksterweekend ingeluid door de molendeuren in de nacht van de vrijdag op zaterdag open te zetten. Hoe is dat zo gekomen? Dat zit zo:
Historie
Het eten van warme bollen met stroop is een luilakgebruik dat ook door de zaankanters werd gedaan. Degene die het laatst op stond, de luilak dus, moest de familie op warme bollen trakteren. Daarnaast ging de jeugd op de vroege morgen over straat met zo veel mogelijk lawaai om de langslapers (al zingend) wakker te maken. Hun deuren werden van groene takken voorzien. Kikkers of ratten werden aan de deuren van notabelen gehangen. Later is dit overgaan in het gebruik om zo veel mogelijk ramen in te vetten met zeep of kaarsvet. Ook het maken en aansteken van brandstapels behoorde lange tijd tot de traditie. Tegenwoordig is door het strenge politie en brandweeroptreden en het nodig hebben van een vergunning het aantal luilakvuren zeer beperkt geworden.
Luilak en de molens
De molenindustrie draaide vroeger dag en nacht, 6 dagen per week. 16 uur op, 8 uur af. De arbeiders waren alleen op zondag vrij. Met Pinksteren hadden zij echter drie dagen vrij, hun enige "vakantie" in het hele jaar. Zaterdagmorgen om uur of zeven werd de molen dan stilgezet in luilakstand, "waidbiens" met alleen de rode zeilen voor. De hutjongen ging dan warme bollen halen die gegeten werden met boter en stroop. Dit "onbijt" duurde dan tot de klok van negen, waarna de werkdag weer werd vervolgd tot eind middag of avond. Uiteraard werd er tijdens dit uitgebreide ontbijt ook de nodige drank genuttigd, een geliefde bezigheid onder arbeiders in die tijd.
Balkenzager de Gekroonde Poelenburg in de luilakstand met takken in roedtoppen en hangende zaagselmanden.
Luilak-links
Meer over de historie en de folkloristische aspecten van het Luilakfeest:
www.volkscultuur.nl/archief-ineke-strouken_98.html#link52
Recept voor luilakbollen op de site van Nederlands centrum voor volkscultuur:
www.volkscultuur.nl/archief-ineke-strouken_98.html#link53