Model van een stoomoliefabriek
Model van de stoomoliefabriek uit 1880 van fa. Verloop te Oudewater
Het unieke model staat in oliemolen de Passiebloem te Zwolle.
Hieronder volgt het verhaal over het model, geschreven door Mark den Boer.
Het is met toestemming overgenomen uit de Olienoot nr. 4/2004
Een kleine grote broer
Hoe het model in Zwolle terecht kwam
Van de altijd attente J.S. Bakker kreeg ik enige tijd geleden een krantenknipsel toegezonden over een schaalmodel van een stoomoliefabriek die te Oudewater in het Stadskantoor zou zijn opgesteld. Johan schreef erbij dat het hem zou verbazen als mij dat niet interesseerde...
Hij had gelijk. Maar aangezien het artikel uit 1980 dateerde was de kans natuurlijk aanwezig dat het model inmiddels een andere plaats had gekregen.
Allereerst hebben we met de gemeente Oudewater gebeld. In derde of in vierde instantie wist men ons verder te helpen en om een lang verhaal iets korter te maken bleek het model na de nodige omzwervingen nu in het modelbouwmuseum in Leiden te zijn beland. Maar waar was dat museum gebleven? Op internet stond een mooie site (met een foto van de oliefabriek) maar de telefoon werd nooit opgenomen. Het pand in leiden bleek verlaten. De collectie had een onderkomen
gevonden op attractiepark Duinrell te Wassenaar. De woordvoerder van het museum liet weten dat de toekomst van het museum onzeker was maar dat hij zich met name over dit model, juist vanwege de hoge kwaliteit, geen zorgen maakte.
Buitendien was er belangstelling vanuit het schildersmuseum te Sassenheim.
We spraken af het model bij gelegenheid wel eens te komen
bezichtigen en dat was dan dat.
Hoe verbaasd waren we toen we eind december een telefoontje
kregen waarin dit model ons werd aangeboden! Men kon er (letterlijk)
niet mee
door de deur en haast was geboden. Via een bevriende
bedrijfswagenspecialist
regelde Harold Rengers een kleine vrachtwagen en uiteindelijk stond het
model
op de oliekelder van De Passiebloem.
Beschrijving inrichting
Minstens zo interessant als de manier waarop dit museumstuk
in Zwolle is beland is de technische inrichting en de apparatuur in de
fabriek.
Het betreft hier een schaalmodel van de stoomolieslagerij van Verloop
uit 1880.
Een stoomfabriek met heien dus en daarmee een voorbeeld van de eerste
stap nà
het motoriseren van sommige windmolens.
Globaal bestaat de fabriek uit twee productiestraten die
elk vijf slagbanken hebben. De verdeling is twee voorslagen op drie
naslagen.
Iedere 'straat' heeft zijn eigen wentelas, maar ook een as voor de
aandrijving voor de roerwerken. Deze roerwerken roeren in dubbelwandige
vaten
waarin het zaad middels (afgewerkte?) stoom werd verwarmd. Twee grote
voorslagketels en vier kleine naslagketels. Naast iedere voorslagblok
staan 4
stamperpotten en bij ieder naslag staat een tripzeef. Ook de
strooptafels zijn
nagemaakt, namelijk bij iedere bank één.
Wat opvalt is dat deze fabriek tenminste (!) de capaciteit van vier windmolens in vol bedrijf heeft terwijl er 'slechts' twee kantstenen draaien. Helemaal in het hoekje echter staat een grote pletterij waardoor de stenen alleen maar gebruikt hoeven te worden voor het doormengen van water. En inderdaad staan de grote watervaten naast de stenen zelfs met een miniatuur maatbeker aan de rand hangend. Zo gedetailleerd is het allemaal. De slagentellers bellen echt en de schortkneppels werken ook. Zelfs de ramen zijn voorzien van hang en sluitwerk en die kunnen dan ook open en dicht. Een kleine elektromotor zorgt voor de aandrijving zodat alle stampers en heien tegelijkertijd hun werk kunnen doen. De appelpotten zijn gevuld met zaagsel en in de lades zitten miniatuur koekjes die zelfs nog geprofileerd zijn. Buiten het feit dat dit object de bezoekers in één oogopslag laat zien hoe een oliefabriek eruit zag heeft het ook waarde voor de oliewereld. Want waar in Nederland kunnen we nog zien hoe een stoomoliefabriek is ingericht?
Het hoeft geen betoog dat de maalploeg van De Passiebloem heel blij is met dit model. Het gaat het hart vormen van een permanente expositie over de olieslagerij in Zwolle. Een gedeelte van de oostschuur wordt hiervoor ingericht. Het benodigde hout is reeds toegezegd en zodra we klaar zijn zullen wij u dat berichten.
Schema werkvloer oliefabriek
Hieronder vindt u een schematische afbeelding van de werkvloer. De voorslagen bevinden zich ter weerszijde van de doorgang halverwege de 'blokken'. Naast de kantstenen staan de watervaten. De wentelassen liggen uiteraard boven de blokken en ten behoeve van de vuisters zijn aparte drijfassen aangebracht, evenwijdig aan de wentelassen.
